TAALBEGRIPPEN

NOORDHORN

DICHTEN IS NET ALS KOKEN

JE PLEURT WAT IN DE PAN

ALS JE KOKEN KAN

(Riekus Waskowsky)

Met portretten van oud- leerlingen en collega's  in Noordhorn en Grijpskerken

TAALBEGRIPPEN

SEMANTIEK

BEELDSPRAAK

STIJLVERSCHIJNSELEN

WOORDVORMING

LITERAIRE BEGRIPPEN

GRAMMATICALE BEGRIPPEN

SPELLINGSREGELS

JAN THIJS DE HAAN

SEMANTIEK  

BETEKENISLEER

                                  

POLYSEMIE                      

Veelheid van betekenis

voorbeeld:

Het woord vier kunnen we in verschillende betekenissen in zinnen tegenkomen.

de hoeveelheid vier- Hij komt uit een gezin van vier kinderen.

het getal vier- vier gedeeld door twee is twee.

het cijfer vier- Je moet daar een vier neerzetten

het uur vier- Om vier uur gaan we weg

Bij polysemie is de ene betekenis ontstaan uit de andere.

We hebben dus te maken met woorden die we eender schrijven en die in veel opzichten met elkaar te maken hebben.

Er is enige overeenkomst met homoniemen.

Polysemie kan onduidelijkheid veroorzaken.

In de regel kunnen we de juiste betekenis van het woord weten doordat we

de betekenis opmaken uit het verband waarin het geplaatst is.

nagaan in welke omgeving het woord gebruikt wordt:

Avondmaal is voor een onkerkelijke het avondeten

Voor een kerkganger is het een kerkelijke plechtigheid

de betekenis opvatten uit het accent dat op het woord gelegd wordt:       

voorkómen- tegenhouden

vóórkomen- gebeuren, verschijnen

HOMONIEMEN                 

Gelijkluidende woorden met verschillende betekenissen

                                              

voorbeeld:

arm    

een arm vrouwtje

de arm van een rivier

een gebroken arm

hof     

huis en hof verkopen

het hof van een vorst

het hoger gerechtshof

een meisje het hof maken

SYNONIEMEN      

Verschillende woorden met (bijna) dezelfde betekenis

                                              

voorbeeld:

schitteren- glinsteren

flonkeren- fonkelen

werk- arbeid- job -baan- karwei

EUFEMISMEN                   

Veel woorden hebben niet alleen een zakelijke betekenis (begripswaarde) maar wekken een

bepaald gevoel op.

Ze hebben dus ook een gevoelswaarde.

Die gevoelswaarde wordt vooral bepaald door het zinsverband.

                                               

voorbeeld:

De mens is het hoogste schepsel!

Wat een rot mens!

                                               

Het eufemisme heeft te maken met de gevoelswaarde van woorden.

Het eufemisme is het verzachtende woord of de verzachtende uitdrukking.

Men gebruikt het, als men woorden of uitdrukkingen met een ongewenste gevoelsinhoud wil

vermijden.

Men gebruikt eufemismen om verschillende redenen:

vrees                                       pest, gave Gods, de zwarte dood    

eerbied                                    God, Onze Lieve Heer, Jahweh

beleefdheid                             tering, tbc, tb, hij moet rusten

fatsoen                                    zweten, transpireren

                                               

Ook de verbastering van vloeken heeft met het eufemisme te maken : ajakkes, arrejasses,

gatsie, getverderrie, enz.

DISFEMISME                     

Het disfemisme is het tegenovergestelde van het eufemisme.

Je gebruikt dus opzettelijk een hard woord of een harde uitdrukking.

                                               

voorbeeld:

Ik vind hem een klerelijer.

(klere komt van cholera (besmettelijke ziekte)

PEJORATIEVE BETEKENIS ONTWIKKELING    

Door het herhaald gebruik kan een woord een negatieve betekenis krijgen. Vooral een

eufemisme kan daardoor zijn verzachtende werking verliezen.

                                               

voorbeeld:

tuberculose (tering), zenuwpatiënt

Sommige woorden ontwikkelen een ongunstige betekenis als ze de betekenis hebben van

gewoon, eenvoudig.

                                               

voorbeelden:

slecht

betekende vroeger gelijk, effen

een twist beslechten

de wallen slechten

een slecht weefsel (eenvoudig)

simpel                                    

betekent eenvoudig

de simpele waarheid

hij is een beetje simpel (onnozel)

ordinair         

betekent gewoon

doe niet zo ordinair! (goedkoop)

gemeen                                  

betekende vroeger algemeen, gewoon

Hij is gemeen ( laag, oneerlijk)                     

klein                                       

een neutraal woord (kleine maat)

Ik vind het erg klein van je!

                                               

Ook woorden waarmee we dames betitelen hebben zich pejoratief ontwikkeld:

vrouw betekent oorspronkelijk gebiedster (landsvrouwe).

Het werd een titel voor alle leden van het vrouwelijk geslacht.

Juffrouw was vroeger een titel alleen voor dames uit de deftige burgerij.

Nu is het woord mevrouw het eerbiedigst.

AMELIORATIEVE BETEKENIS ONTWIKKELING          

Sommige woorden hebben een gunstige betekenis gekregen.

                                               

voorbeelden:

rakker, schelm, deugniet, grijsaard.

Dit waren vroeger scheldwoorden.

Het woord maarschalk betekent oorspronkelijk paardenknecht

(mare is merrie en schalk is knecht).

Nu is maarschalk een hoge rang in het leger.

MARIANNE DOFF

GESTREN GENEK                         

Gestren genek nar biuten                   Eerst mag ze niet meer

Toen hep el de dif gesin                    mee met zwemmen

Toenbenek ge sroke

En toen genek flug naar                     Dan moet ze helpen thuis

Hius gaan en toen hep                       en komt niet terug

Ik geslapt toe hep ik

Gesroke ik dag dat                            Ze weet al genoeg;

Wolef naar beneden kwamt               misschien zelfs teveel.

Toen heb ik uit dbet gefale

Ik heb een poes                                  (Ed Leeflang)

         Fatima

FIGUURLIJK GEBRUIK

Een groot aantal woorden en uitdrukkingen kennen we niet alleen in hun letterlijke, maar ook in hun figuurlijke betekenis.

                                               

voorbeeld:

Met behulp van een kruiwagen bracht zand in de tuin (letterlijk)

Met behulp van een kruiwagen heeft hij die baan gekregen. (figuurlijk)

De douanebeambte hield de slagboom open. (letterlijk)

Tijdens ons gesprek vielen alle slagbomen weg. (figuurlijk)

 

BEELDSPRAAK

PLASTIEK                          

De beeldende kracht van de taal noemen we plastiek.

Vaak is een enkelwoord al voldoende om de lezer een duidelijk beeld voor de geest te roepen.

Beeldspraak is plastisch.

Je gebruikt dus de taal om een bepaald beeld op te roepen.

VERGELIJKING               

In de vergelijking wordt en beeld geplaatst naast datgene waarvan het een figuurlijke

voorstelling is.

Meestal komen in vergelijkingen de woorden : als- evenals- zoals- gelijk voor.

                                               

voorbeelden:

Zo zwart als roet- zo wit als sneeuw- zijn wil is als van ijzer- zo hard als een bikkel.

METAFOOR

Dit is een vergelijking die berust op overeenkomst.

Het woord als (evenals- zoals- gelijk) is eruit weggevallen.

                                               

voorbeelden:

Hij heeft een ijzeren wil

De mond van een rivier

De avond valt.

De hals van een fles

Hij is een ezel

De tanden van een kam

ALLEGORIE                      

Deze ontstaat als in een gedicht of een verhaal een metafoor steeds wordt volgehouden.

                                               

voorbeeld:

                                               

Scheepspraet van Huygens

(Hierin wordt prins Maurits als een schipper voorgesteld.

Dit beeld wordt al in het eerste couplet gebruikt en uitgewerkt)

Mauring die de vrije schepen

Van de Zevenlandse buurt                (staten Nederland)

Veertig jaren onbegrepen,

Onbekrompen heeft gestuurd,

Mauring die ze door de baren

Van zo menig tegentij

Voor de wind heeft laten varen

Al en was ’t maar wind op zij……….

                                              

Het gedicht gaat dus over een staatsman die consequent wordt vergeleken met een zeeman. Het beeld van de zeevaart wordt het hele gedicht volgehouden.

                                                                      

METONYMIA                     

Dit is een beeldspraak die berust op een betrekking.

We zeggen A en bedoelen B, omdat tussen A en B een betrekking bestaat.

                                               

voorbeelden:

een onderdeel of een lichaamsdeel overheerst:

rijwiel, motor 

een kleur overheerst:

het wit van het ei, de zwartjes, rood-huiden, blanken

een eigenschap overheerst:

paling in het zuur, volkswagen, witkiel, zwartrok

de plaats overheerst:

tuin (omheining)

Drink nog een glas

De hele stad liep uit,

Heel Nederland was blij.

de tijd overheerst:

de zeventiende eeuwers, de tachtigers, de jaren dertig

de afstamming overheerst:

Willemsen, Jansen, Klaassen

de herkomst overheerst:

krent (Korinthe), krijt (Kreta), gaas (Ghaza), perzik (Perzie), polka (Polen)

de naam van de uitvinder overheerst ( of de maker):

colbert, Ford, Kwatta, Rubens, rembrandt, kiekje (fotograaf Kieck)

PERSONIFICATIE           

Het voorstellen levenloze dingen of begrippen als personen.

                                              

voorbeelden:

De zon lachte ons vrolijk toe.

Het ruisend riet zong zijn droevig lied.

De plank kreunde onder zijn voeten.

Het eindeloze lied van de zee.

PARS PRO TOTO

Deel voor het geheel.

Eigenlijk is het een metonymia.

Ook de pars pro toto berust op een betrekking.

                                               

voorbeelden:

Alle hands aan dek

De vloot was met 10.000 koppen bemand.

motor, rijwiel

(We noemen een deel, maar bedoelen het geheel)

TOTUM PRO PARTE       

Het omgekeerde van de pars pro toto. We nemen het geheel, maar bedoelen het deel.

                                               

voorbeelden:

Het hele dorp liep uit

Nederland won met 3-0.

De school ging uit.

NAAMSVERWISSELING

In plaats van de naam van een persoon gebruiken we een omschrijving.

                                              

voorbeelden:

De moeder Ismaels (Hagar)

De prins onzer dichters (Vondel)

Nummer 14 (Cruijff)

De beer van de Meer- de bolle van Zwolle- het lek van PEC (Piet Schrijvers- keeper)

SYNESTHESIE                   

Een beeld ontstaat, doordat een zaak door een zintuig waargenomen naar het gebied van een

ander zintuig wordt overgedragen.

De zintuigen worden dus door elkaar gehaald.

                                               

voorbeelden:

Schreeuwende kleuren

Harde tonen

Bittere ogen

warme tinten

onsmakelijke opmerking

schoonmaak

heel voorzichtig

met haar ragebol                  

veegt de huisvrouw

in de oksel van het plafond

giechelend

lacht het gebouw zich in puin

Karel Soudijn

MARGREE PIELTJES

STIJLVERSCHIJNSELEN

IRONIE                                

Een goedmoedige schertsende spot, waarbij vaak het omgekeerde wordt gezegd van wat

wordt bedoeld.

                                               

voorbeelden:

De aandeelhouder wint (Wim Kan)

Wat ben jij vroeg! (tegen een laatkomer)

Alleen iemand die bijziende was, zou hem slank vinden.

Wat een schoonschrift (tegen een knoeier)

SARCASME                        

Een bijtende spot, waarmee men iemand wil kwetsen.

Ze kan gemakkelijk overgaan in scheldwoorden en beledigingen.

                                               

voorbeelden:

Wees gegroet gij koning der Joden

Jij weet het natuurlijk weer beter

Kan ik het helpen, dat ik niet zo dom ben als jij?

SATIRE                                

Een kunstvorm die een combinatie is van kritiek, geestigheid en ironie.

De bedoeling ervan is iets of iemand belachelijk te maken.

Men heeft met satire een bepaalde bedoeling.

Het beoogde effect kan bijvoorbeeld zijn een maatschappij- hervorming.

Zo is ‘ Van den Vos Reinaerde” een aanval op de middeleeuwse samenleving.

                                               

voorbeelden:

                                               

Voor zes rooie centen

Op den hoek van de straat

Staat een N.S.B.- er,

’t is geen man, ’t is geen vrouw,

maar een ras- plebejer!

Met een krant in zijn hand,

Staat hij daar te venten;

En verkoopt zijn vaderland

Voor zes rooie centen    

Met de blanke telefoonhoorn in de hand volgde de onver- schrokken aanvoerder zijn troepen, dapper de dood van zijn manschappen trotserend.

Toen in het hoofdkwartier het eten werd geserveerd, riep hij :

”Volg mij!” en iedereen volgde zijn heldhaftige voorbeeld.

Terwijl de strijd werd uitgevochten, week hij geen moment van zijn telefoon, en toen de terugtocht begon, bevond hij zich in zijn auto wederom in de voorste gelederen.

Hij was alom bemind, iedere soldaat kende hem vanuit de verte.

Steeds weer nieuwe bataljons wierp de dappere veteraan in de bres, die de vijand in zijn gelederen had geslagen.

Hij vergat er helaas zichzelf in te werpen.

En als hij zijn maag niet heeft verbrand aan de hete koffie, leeft hij nu nog.     

Kurt Tucholsky

CLIMAX                              

Het Griekse woord climax betekent ladder.

We verstaan onder een climax een reeks van woorden of uitdrukkingen die eenzelfde element

in steeds sterkere mate aangeven.

                                              

voorbeelden:

‘Dat zeg ik je toch’.

‘Man, je zegt het niet, je schreeuwt het, je buldert het gewoon in mijn oor.’                     

Hij liep, rende, vloog de kamer uit.

Verwonderd, verbaasd, verbijsterd, ontsteld keek hij toe.

ANTI- CLIMAX                  

Bij een anti- climax wordt het gemeenschappelijke element in steeds minder sterke mate

uitgedrukt.

                                              

voorbeelden:

Orkaan, storm, briesje, zucht.

Het borrelde nog wat na, toen werd het stil.

ORATORISCHE VRAAG

Een oratorische vraag (retorische vraag) is een mededeling in vraagvorm. Een vraag dus waarop je geen antwoord verwacht.

                                              

voorbeelden:

Wie zou hem niet willen helpen?

Wie zou een onschuldig dier kunnen mishandelen?

Vind je dat nou nodig?

HYPERBOOL                     

Een hyperbool is een uit het oosten afkomstige stijlfiguur die een sterke overdrijving bevat.

Ze komt in onze taal veel voor.

voorbeelden:

Ik heb me een ongeluk gelachen

We staan hier al eeuwen te wachten

Geen zee ging hem te hoog

Het hangt me de keel uit.

Ik heb me dood geschaamd.

TAUTOLOGIE                   

Een onnodige herhaling, doordat twee woorden of delen van woorden dezelfde betekenis

hebben.

                                               

voorbeelden:

Een brokstuk

een keisteen

We verlangen en hunkeren naar de vakantie

We willen, we eisen dat u gaat.

PLEONASME                     

Een overbodige toevoeging

                                               

voorbeelden:

een ronde cirkel- het rode bloed- een donkere neger- een bejaarde grijsaard

REPETITIO                         

Herhaling.

Je zegt twee keer hetzelfde met dezelfde woorden. Je wil daardoor de nadruk op

iets leggen.

                                               

voorbeelden:

Ik wil je nooit meer zien, nooit van mijn leven

Regen, alsmaar regen hebben we in de vakantie gehad,

Flauw, bijzonder flauw vind ik dat.

PARALLELLISME            

Een herhaling van zinnen of zinsdelen die gelijk van opbouw zijn.

                                               

voorbeelden:

Altijd krijg ik de schuld, altijd moeten ze mij hebben, steeds ben ik de sigaar.

                                               

Dit is het huis

De Duitsers hebben het afgebroken

Dit is de tuin

De Duitsers hebben hem vertrapt.

(fragment uit het gedicht: Kindertekening vier mei- van Lizzy Sara may)

WOORDSPELING             

Je gebruikt een of meer woorden in verschillende betekenissen tegelijk. Er ontstaat een

grappig affect.

                                               

voorbeelden:

Het astmafonds kent geen adempauze

Tijdens de optocht verdween er een majorette, maar de muziek wist van toeten noch blazen.

Een dirigent tegen zijn koor:

‘Er zit nog steeds muziek in!’

UNDERSTATEMENT       

Je gebruikt woorden die iets verkleinen of afzwakken.

Het is het omgekeerde van een overdrijving of hyperbool.

Met een understatement kun je ook extra nadruk geven.

                                               

voorbeelden:

                                               

Over een dronkelap:

‘Hij lust er wel eentje’

Het valt niet tegen

Het had minder gekund.

Tegen iemand die niet vooruitkomt: ‘Kan het een tikje harder?’

LITHOTES                          

Lijkt op het understatement.

Je verkleint nu alleen maar schijnbaar met het doel, de zaak beter te doen uitkomen vaak door

een dubbele ontkenning.

                                               

voorbeelden:

Dat is zo dwaas nog niet bedacht; het is heel verstandig

Hij is er niet vies van.

Dat heb je lang niet gek gedaan.

ANTITHESE                       

Tegenstelling.

Er worden twee begrippen tegen over elkaar geplaatst.

Die tegenstelling wordt vaak uitgedrukt door woorden als:

maar- echter- daarentegen- integendeel.

                                               

voorbeelden:

Vroeger wist de jeugd zich nog te gedragen, maar tegenwoordig…….?

Vorige week ging het nog, maar nu………?

INVERSIE                           

Omgekeerde woordvolgorde:

Het onderwerp staat achter de persoonsvorm.

                                               

voorbeelden:

In een uitgelaten bui trad zij de kamer in.

Vroeger zouden we zoiets niet gedaan hebben.

PARADOX                           

Schijnbare tegenstelling met een diepere bedoeling.

                                               

voorbeelden:

In deze nacht is alles duister, zelfs het licht.

Het verliefde paar voerde een woordenles gesprek.

We luisteren naar de stilte.

CONTAMINATIE              

Verwarring van twee begrippen die ongeveer dezelfde betekenis hebben.

Er ontstaat een samentrekking van deze begrippen.

                                               

voorbeelden:

optelefoneren- opbellen en telefoneren

voorbijpasseren- voorbijgaan en passeren

de deur dicht sluiten- de deur dicht doen en de deur sluiten

van de war zijn- in de war zijn en van streek zijn

iets door elkaar verwarren- iets verwarren en door elkaar halen

ENUMERATIE                  

Opsomming.

Het gaat om gelijkwaardige zaken.

                                              

voorbeelden:

Jan, Piet en Kees deden mee

Ze was de hele dag aan het poetsen, wassen, strijken, dweilen.

In dit boek vind je verhalen, anekdotes, illustraties, beschouwingen.

ALLUSIE                             

Verwijzing naar bekend veronderstelde personen of geschiedenissen.

De dichter doet een beroep op de algemene ontwikkeling van de lezer.

                                              

voorbeeld:

Kleine Nausicaa, van wie ik hou,

Lusthof waarin mijn vlugge honden razen,…..

(fragment uit: ‘Tweespalt” gedicht van Ed Hoornik)

Nausicaa is een bekende figuur in de klassieke literatuur van Griekenland.

SYMBOOL              

Herkenningsteken.

Het stelt een begrip voor, of duidt dat aan.

                                              

voorbeelden:

rood- symbool van de liefde

duif- symbool van de vrede

kruis- symbool van het Christendom

Alle verkeersborden zijn symbolen.  

                                                                      

ELLIPS                                 

We spreken van een ellips, als er in een zin een zinsdeel (vaak de persoonsvorm) ontbreekt.

                                               

voorbeeld:

Oud de tijd en vele vogels sneeuwen

In de leegte in de verte

Wordt men moe en de stemmen

Staan stijf om zelfs de zuiverste lippen

“oud de tijd” kan betekenen:

‘oud wordt de tijd’.

Of ‘oud is de tijd’.

De lezer moet zelf de ontbrekende schakel vinden.

Daardoor is de versregel voor meer dan een uitleg vatbaar.

APOKOINOU                      

Een zinsdeel kan op meer dan een manier verbonden worden in de tekst.

In het voorgaande gedicht van Lucebert kan regel 2 ‘in de leegte in de verte’ zowel met regel

1 als met regel 3 verbonden worden.

Je moet daardoor zo’n zinsdeel 2 keer lezen waardoor het extra nadruk krijgt.

Met weinig woorden kan een dichter op die manier heel veel tegelijk zeggen.

De zee

De zee kun je horen

Met de handen voor je oren,

In een kokkel

In een mosterdpotje

Of aan zee

                                                                                                          Geen zin

Ik wou, ik wou, ik wou

Ik weet niet wat ik wou,

Ik weet niet wat ik zou,

Ik weet niet wat ik moet,

Niet dat ’t er iets toedoet

Want ik heb geen zin, geen zin,

Nergens, nergens in,

Ik hang alleen maar

Overal rond- en zeuren ze van:

Wat wil je dan?

Dan zeg ik: je vervelen

En niks niks niks willen

Is ook wel eens gezond.

                                                      

NYNKE FEDDEMA

WOORDVORMING 

Een taal bestaat niet uit een aantal vaststaande woorden, maar is een levend geheel.

Steeds weer worden er nieuwe woorden gevormd en verdwijnen er andere.

ARCHAÏSME                     

Verouderd woord of verouderde uitdrukking.

                                              

voorbeelden:

duit, musket, gevogelte des hemels, in den beginne, te berde brengen, de heer des huizes, verschoning vragen

NEOLOGISME                  

De nieuwvormingen die aan onze taal worden toegevoegd.

Nieuwe woorden kunnen op verschillende manieren ontstaan:

ONTLENING                      

Woorden die aan een andere taal zijn ontleend, noemen we leenwoorden, of ontleningen.

Soms wordt de vorm van zulke woorden aan onze schrijfwijze aangepast.

Soms blijft de oorspronkelijke vorm gehandhaafd.

voorbeelden:

Franse leenwoorden- paraplu, elegant, sergeant

Engelse leenwoorde-  voetbal, stoppen, safe, postbox

Duitse leenwoorden- gletsjer, ansicht, autobaan

Onze taal bevat een groot aantal leenwoorden.

(Italiaans, Hebreeuws (koosjer), Maleis en Chinees)

BARBARISME                   

We kunnen ook een woord, een uitdrukking of zinsconstructie op verkeerde wijze in onze taal

overnemen in strijd met het Nederlandse taaleigen.

In dat geval spreken we van barbarismen.

Vaak ontstaat een barbarisme door een verkeerde vertaling (meestal letterlijke vertaling)

ANGLICISME                    

Een uit het Engels afkomstig barbarisme

                                               

voorbeelden:

                                               

Zij verloren hun levens

We zaten rond de tafel

GERMANISME                  

Een uit het Duits afkomstig barbarisme

                                              

voorbeelden:

Hij was begeesterd

Hij heeft zich omgetrokken

Vlieghaven, steenrijk, daarstellen

GALLICISME                    

Een uit het Frans afkomstig barbarisme

voorbeelden:

Dat boek kost duur

ANDERE- ISMEN

Het woord barbarisme betekent letterlijk woord van een vreemdeling.

We kennen ook nog Latinismen, Frisismen.

Frisismen komen gewestelijk veel voor.

                                               

voorbeelden:

We zaten te koffiedrinken

Hij liep bij de dijk neer

Dat begroot mij

Andere  voorbeelden van –ismen uit het dialect zijn:

Hij vergist hem.

Wij vatten een biertje.

Ze is naar Den Haag gerezen.

Ze hadden het niet doen moeten.

Wij zijn gisteren nog te vissen geweest.

Heb je dat daar neergelegen?

                                               

LETTERWOORD              

Ook uit een aantal beginletters kan een nieuw woord gevormd worden.

Deze woorden noemen we letterwoorden.

                                               

voorbeelden:

NAVO- AVRO- EEG- havo- mavo

ONOMATOPEE                  

Klanknabootsing.

Het woord bootst een klank na.

De betekenis van het woord is dus al aangegeven.

                                               

voorbeelden:

Sissen, grommen, grutto, kievit, koekoek, ping- pong

SAMENKOPPELING        

Twee of meer woorden komen in onze taal dikwijls in dezelfde volgorde voor.

Wordt zo’n groep woorden als een eenheid beschouwt, dan spreken we van een

samenkoppeling.

voorbeelden:

hogeschool, alstublieft, vergeet- mij- nietje, jantje- van- leiden      

SAMENSTELLING          

Woorden worden opzettelijk samengevoegd.

                                              

voorbeelden:

Kerkklok- schrijfmachine- sneeuwwit- duizendpoot

AFLEIDING                        

Van een bestaand woord kunnen we een nieuw woord maken met behulp van een voorvoegsel

(préfix) of een achtervoegsel (suffix)

                                               

voorbeelden:

boom- boompje (suffix)

ring- ringetje (suffix)

spreken- bespreken (préfix)

leiden- afleiden (préfix)

DENOMINATIEF  

Dit zijn werkwoorden die afgeleid zijn van naamwoorden

                                               

voorbeelden:

                                               

tafel- tafelen

rijp- rijpen

fiets- fietsen

                                               

CONTAMINATIE              

Samentrekking.

Twee woorden of uitdrukkingen met een verwante betekenis smelten samen tot een nieuw

woord of nieuwe uitdrukking.

Gebeurt dit opzettelijk dan spreken we van een stijlfiguur.

                                               

voorbeelden:

verexcuseren- verontschuldigen en excuseren

Dat boek kost duur- is duur en kost veel

Voorbijpasseren- voorbijgaan en passeren

Opnoteren- opschrijven en noteren

VOLKSETYMOLOGIE    

Vreemde of verouderde woorden die niet begrepen worden krijgen vaak een andere vorm.

                                               

voorbeelden:

Galerij- gaanderij

Sintvloed (Sint-Elisabethsvloed)- zondvloed (Engelse sin)

Van aver tot aver (van ouder tot ouder)- van haver tot haver-

van haver tot gort

hijlijkmaker-(huwelijksgebak)- heiligmaker

retoriker (beoefenaar der welsprekendheid)- rederijker

fjellfräss(Noors woord voor bergbeer)- veelvraat

caprifolium (geitenblad)- kamperfoelie

hanteren (van het franse hanter)- vaak geschreven als: handteren

scorbut (ziekte door vitaminegebrek)- scheurbuik

ANGELIQUE VAN DER VEEN

                                               

KINDERETYMOLOGIE  

Ook kinderen hebben vaak de gewoonte vooral moeilijke woorden zo te vervormen, dat ze ze

beter begrijpen.

                                              

voorbeelden:

lantaarn- lamptaren

politieagent- politievent

levertraan- lepeltraan

proberen- verberen

WC- papier- wezepier

ETYMOLOGIE                   

Wetenschap die de vroegere vormen van de woorden opspoort.

voorbeelden:

Koud komt van kold- kalt

Schrijven komt van scribere (Latijn)

Kermis komt van kerkmis (kerkelijk feest)

Gulden komt van golden

Kool komt van caulis (Latijn voor stengel)

MARJAN SOLDAAT

LITERAIRE BEGRIPPEN

POËZIE                               

Taal beheerst door vers en rijm.

PROZA                                

Taal zonder vers of rijm.

EPIEK          

Poëzie die verhalend is.

De dichter vermeldt alleen de feiten.

Hij geeft niet zijn persoonlijke gevoelens weer.

Epiek is objectief.

De naam epiek is afgeleid van epos

(heldendicht).

LYRIEK

De dichter spreekt zijn persoonlijk gevoel, zijn ontroering uit.

Lyriek is zuivere gevoelsuitstorting, dus subjectief.

Het woord lyriek is afgeleid van lyra (lier), een instrument waarmee men vaak de zang

begeleidde.

DRAMATIEK                     

Het woord drama betekent handeling. In de dramatische poëzie treden de personen sprekend

en handelend op.

Kunstwerken in deze vorm kunnen worden opgevoerd.

We onderscheiden:

Tragedie

treurspel

komedie

blijspel

HET KLASSIEKE DRAMA        

Na de renaissance werd het klassieke drama opgebouwd.

Het bestond uit 5 bedrijven.

Er kwamen koren of reien in voor en de drie eenheden van Aristoteles( een Griek) werden in acht genomen.

Men meende in de werken van deze Griekse wijsgeer gelezen te hebben dat een drama aan drie eisen moet voldoen:

eenheid van plaats:    

het drama moest zich geheel op dezelfde plaats afspelen.

eenheid van tijd:        

de gebeurtenis moest zich afspelen binnen 24 uur.

eenheid van handeling:         

alle handelingen moesten betrekking hebben op één doel.

Het klassieke drama werd geschreven in navolging van de Griekse dramaschrijvers.

De Grieken schreven wedstrijden uit voor toneelschrijvers.

Hun stukken werden gedurende enkele weken gespeeld in de amfitheaters, waar men de hele dag toneel zag, totdat alle stukken een beurt hadden gehad en er een winnaar werd aangewezen.

(Bekende schrijvers: Sophocles, Euripides, Aeschylus)

Vaak kwam er in deze drama’s en ook in de latere klassieke drama’s een noodlotsgedachte voor.

Er gebeurt in de toekomst iets, wat je van tevoren als weet, maar waaraan je niets kunt

veranderen.

In de regel moet de hoofdpersoon kiezen tussen twee kwaden.

DIDACTIEK                       

Als de schrijver (dichter) anderen iets wil leren noemen we een werk didactisch.

EPIGRAM                           

Een uiting van didactische poëzie. Epigram betekent opschrift.

Het is een kort zinvol gedicht.

PUNTDICHT                       

In het Nederlands noemen we deze korte gedichten meestal puntdichten.

We verstaan er dan gedichten onder die vaak een woordspeling bevatten en door een

verrassende wending een onverwacht slot hebben.

                                               

voorbeelden:

Wees u zelf zei ik tot iemand

Maar hij kon niet, hij was niemand

                                               

(P.A. de Genestet)

GRAFSCHRIFT

Hier ligt Poot

Hij is dood

(de Schoolmeester)

Hier ligt Gijs van Amerongen

In de grond geen kwade jongen

(C. Buddingh)                                               

Weet gij wat sneldicht voor een dicht is?

Het is een dicht, dat snel en dicht is.

           

Huygens

SONNET                              

Het Sonnet is een uit Italië afkomstige dichtvorm.

Het Italiaanse sonare betekent klinken (vergelijk de sonate in de muziek).

De Italiaanse dichter Petrarca gebruikte deze dichtvorm al in de veertiende eeuw.

Een sonnet bestaat uit 14 regels, meestal verdeeld in twee coupletten van vier regels

(kwatrijnen) en twee coupletten van drie regels (terzinen).

De kwatrijnen vorm samen een octaaf en de beide terzinen het sextet.

Tussen octaaf en sextet, soms ook tussen de beide terzinen vinden we de overgang

(wending, chute, keer of volta) waarna de dichter uitlegt wat hij bedoelt met het eerste

gedeelte van het sonnet.

De oude leraar

Als hij zijn laatst “Begrijp je?” heeft gezegd,

Laat hij zijn oog langs onze hoofden dwalen

En zit als een van ons in het lokaal en

Ieder probleem schijnt helder en beslecht.

Dan wordt het stiller en gaat hij oprecht

De dromen van zijn jeugd verhalen,

En wordt zo een met onze idealen

Als met een som die hij heeft uitgelegd.

Tot één vraagt- en wij allen schrikken even-:

“Waarom bent u er dan niet bij gebleven?”

Dan komt er afstand en hij glimlacht stil

Een verre glimlach of hij zeggen wil:

”Ach, dat kan ik je niet doen begrijpen,

omdat je daarvoor groeien moet, en rijpen”.           

Muus Jacobse

RIJMSCHEMA                  

De meest voorkomende schema’s zijn:

gepaard rijm-            aabb

omarmend rijm- aaba

gekruist rijm-            abab

gebroken rijm- abcb of abac

slagrijm- aaaa

ACROSTICHON                 

Naamdicht.

De eerste letters van de regels of van de coupletten vormen een naam.

                                               

voorbeelden:

De eerste letters van de eerste regels van de Reinaert vormen de woorden:

Bi Willeme

Ook het Wilhelmus is een acrostichon.

De eerste letters van de coupletten vormen de naam:

Willem van Nassov.

ELEGIE                               

Klaagdicht dat de ontroering van de dichter weergeeft na een smartelijk verlies.

Prachtige elegieën zijn geschreven door de dichter Vondel:

Uitvaert van mijn dochterken ( na het overlijden van zijn dochter Saartje)

Kinderlijck (als zijn zoontje Constantijn gestorven is)

Egidius

Egidius, waar bestu bleven?

Mi lanct na di, geselle mijn!

Du coors die doot, du liets mi ’t leven.

Dat was geselscap goet ende fijn,

Het sceen ten moeste gestorven sijn!

Nu bestu in den troon verheven,

Claerre dan der zonnen scijn:

Alle vreugd es di gegeven.

Egidius waar bestu bleven?

Mi lanct na die, geselle mijn!

Du coors die doot, du liets mi ’t leven.

Nu bidt vor mi, ic moet nog sneven

Ende in de wereldt liden pijn.

Verware mi stede di beneven:

Ic moet nog zingen een liedelijn,

Nochtans moet emmer gestorven sijn!

Egidius waar bestu bleven?

Mi lanct na di, geselle mijn!

Du coors die doot, du liets mi ’t leven.

HEKELDICHT                   

Ook wel satire genoemd.

De dichter uit zijn verontwaardiging over gebreken, ondeugden en onrecht.

Vooral in het cabaret komt dit in liedvorm veel voor.

Ook Vondel schreef veel hekeldichten.

                                  

voorbeeld:

                                              

alles is gedaan

niets helpt

doe niets.

Overal komt narigheid van

nergens is vrede

wees nergens

Iedereen heeft haast

Iedereen is ontevreden

niemand heeft tijd

niemand is gelukkig

Wees niemand

Freek de Jonge

RONDEEL                           

Een rondeel is een gedicht van 8 of 13 regels opgebouwd met slechts twee rijmklanken,

waarbij bepaalde versregels in het gedicht worden herhaald.

                                               

voorbeeld:

Wie kan een kinderliedje zingen

Zo heerlijk als mijn dochter doet?

Zij zingt de allervreemdste dingen

En alles is haar even goed.

Geen ernst of reden kan haard dwingen.

O kleine stem van zuiver bloed:

Wie kan een kinderliedje zingen

Zo heerlijk als mijn dochter doet?

Geen lied, dat in mijn oor kwam dringen

Uit verten, duizelend vermoed,

Heeft, als het hare, mij behoed.

Dank God, Hij laat een engel zingen.

Zo heerlijk als mijn dochter doet.

Gabriël Smit

BALLADE                           

Oorspronkelijk een danslied, dat in eenvoudige vorm een (meestal tragische) gebeurtenis)

vertelt.

Veel oudere liederen zijn in wezen balladen, zoals bijvoorbeeld het bekende :

Aan de oever van een snelle vliet.

Uit de Middeleeuwen is vooral bekend de ballade van de twee coninckskinderen die begint

met de strofe:

                                               

Het waren twee coninckskinderen,

Si hadden malcander zo lief,

Si conden bi malcander niet comen,

Het water was veel te diep.

LIMERICK                          

Dit is een puntdicht van 5 regels, waarvan het rijmschema luidt:

aabba.

In de eerste regel wordt een persoon of een dier voorgesteld afkomstig uit een bepaalde plaats.

De laatste regel bevat een grappige wending die een verrassend slot geeft.

                                               

voorbeelden:

                                               

Een potige juf uit Marseille,

Kampioen in het tien meter breien,

Die gaf laatst haar man

Een klap met de pan.

De vent was meteen uit zijn lijen.

Het huiswerk van Jantje van Bleren

Was nooit goed, daar kon je op zweren.

“Och”, zei Jantje spontaan,

“Op den duur zal het beter gaan,

Maar ik moet het mijn vader nog leren”

Kees Stip (Trijntje Fop)

Er was eens een kaasboer in Gouda

Die zat om de tafel zijn vrouw na,

Maar zij riep heel vief:

“Alles is relatief:

Als ik iets harder loop, zit ik jou na”

Alex van der Heide

CABARETLIED                 

Dit is een onderdeel van een toneelvorm, waarbij liedjes, grappen, eenakters, enz. voor het

voetlicht worden gebracht.

Het eigenlijke cabaret is ontstaan in de cafés chantants in Parijs.

Het cabaretlied wil kort en duidelijk de toehoorders iets zeggen.

De inhoud kan romantisch zijn, soms met een ironisch tintje, sociaal, vaak met scherpe kritiek

op maatschappelijke verhoudingen, met een meestal, sarcastische mening over politieke

opvattingen.

De inhoud kan ook erg bijtend zijn, zoals uit het nu volgende lied van J. Boerstoel blijkt.

Verdriet

Ze vonden donderdag, na uren dreggen,

Het lichaam van de man die werd vermist.

Toen de politie alles zeker wist,

Zijn twee agenten het zijn vrouw gaan zeggen.

Die huilde niet, ze zat maar wat te staren,

Als ging de zaak haar boven het verstaand.

Na afloop gaf ze allebei een hand

En voor de moeite ook nog twee sigaren.

Toen is ze het de buurman gaan vertellen,

Die dadelijk aanbood om als goede buur

De kinderen op te wachten om vier uur,

Dan kon zij de familie op gaan bellen.

Ze is een telefooncel ingelopen

Voor anderhalf uur stamelend verdriet.

Maar weer op weg naar huis vergat ze niet

Wat extra koffie en wat koek te kopen.

Na het maar nauwelijks aangeroerde avondeten

Kwam de familiestroom op gang,

Met telkens weer zo’n natbehuilde wang

Tegen haar masker, spierwit en verbeten.

Met oma, die het wel da zien aankomen,

En tante, die een weekje blijven wou,

Opdat zijn minder eenzaam wezen zou,

Nu hij zo plotseling was weggenomen.

Nu hebben ze hem gisteren begraven

Met weinig bloemen en met veel misbaar.

De buurt is sindsdien aardig tegen haar,

Hoewel ze vroeger nooit veel om haar gaven.

Maar de familie en de vrienden

Door hen wordt ze nog nauwelijks geduld.

Die zeggen unaniem: “Het is beslist haar schuld!

Zag je dan niet, dat ze niet een keer huilde?

ALLITERATIE                   

Twee beklemtoonde woorden of lettergrepen beginnen met dezelfde medeklinker.

We noemen deze vorm van rijm ook wel stafrijm, letterrijm of beginrijm.

                                               

voorbeelden:

Het schip verging met man en muis

Het bier is weer best

Met melk meer mans

                                               

Guido Gezelle definieerde alliteratie als:

De stapstenen waarop de stemmen steunen.

ASSONANTIE                     

Ook wel klinkerrijm of halfrijm genoemd.

Er zit alleen rijm in de klinkers.

                                               

voorbeelden:

Ook al aan de sigaar?

’t Is de groente die het hem doet.

VOLRIJM                            

Niet alleen de medeklinkers, maar ook de klinkers die erop volgen rijmen op elkaar.

                                               

Voorbeelden:

Alleen in mijn gedichten kan ik wonen

Nooit vond ik ergens anders onderdak

Voord’ eigen haard voelde ik nooit een zwak

Een tent werd door de stormwind meegenomen.

Slauerhoff

We onderscheiden verschillende soorten volrijm:

Mannelijke staand: gaan staan; gegaan bestaan

(Na de beklemtoonde lettergreep volgt niets).

                                               

Vrouwelijk slepend: ontvangen- gehangen (Na de beklemtoonde lettergreep volgt een onbeklemtoonde)

                                               

Glijdend:

regenen- zegenen

(Na de beklemtoonde lettergreep volgen twee of meer onbeklemtoonde lettergrepen)

Ieder kan nog wel iets lijmen

rijmen kan ook menig man

Maar de vraag is of zulk rijmen

Of dat dichten stichten kan.

                                               

In het bovenstaande gedicht treffen we verschillende soorten volrijm aan:

Lijmen(1), rijmen (3)- vrouwelijk eindrijm

Man(2), kan (4)- mannelijk eindrijm

Kan(2), man(2)- mannelijk eindrijm

Dichten (4), stichten(4)- vrouwelijk binnenrijm

Kan(1), man(2)- mannelijk middenrijm

Lijmen(1), rijmen(2)- vrouwelijk kettingrijm

BLANK VERS                    

Rijmklanken komen niet in alle verzen voor.

Rijmloze verzen noemen we blanke verzen.

                                               

voorbeeld:

Poëzie is een daad van bevestiging.

Ik bevestig dat ik leef, dat ik niet alleen leef.

Poëzie is mijn adem, beweegt

mijn voeten, aarzelend soms,

over de aarde, die daarom vraagt.

Campert

DIJK

ELISIE                                  

Het weglaten van een onbeklemtoonde lettergreep noemen we elisie.

                                               

voorbeeld:

zichtbare elisie- Eindelijk gaan de blaad’ren vallen

onzichtbare elisie- Dames en heren, de oude Germanen vochten met knotsen en wapperende

manen.

RETROGRADE                  

Een zin die, of een gedicht, dat men zowel van voren naar achteren kan lezen, ook wel

kreeftdicht genoemd.

                                              

voorbeelden:

Parterretrap, lepel, (Was it a cat I saw?)

METRUM                            

De regelmatige afwisseling van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen.

VERSVOET                         

Bijna alle verzen zijn te ontleden in een aantal versvoeten:

groepen bij elkaar horende lettergrepen.

Willen we in een vers de versvoeten aangeven, dan plaatsen we op de beklemtoonde

lettergrepen het teken – en op de onbeklemtoonde het teken ^      

SCANDEREN                     

Het indelen van een vers in versvoeten. De meest voorkomende versvoeten zijn:

JAMBE (^ - -)

TROCHEE ( - ^)

DACTYLUS             (- ^ ^)

AMFIBRACHUS (^ _ ^)

JAMBE                                 

Een versvoet met een onbeklemtoonde , dan een beklemtoonde lettergreep.

                                               

voorbeeld:
Wilhelmus van Nassouwe, ben ik van Duitse bloed.

^     -    ^      -     ^     -    ^     ^   -    ^     -     ^       -

Een ALEXANDRIJN  is een versregel met 6 jamben:

Er ligt alweer een juffrouw in het trapportaal.

^     -    ^    -      ^    -      ^     -    ^    -     ^   -

TROCHEE                           

De TROCHEE is een versvoet met eerste beklemtoonde, dan een onbeklemtoonde

lettergreep.

                                               

voorbeeld:

Evenals een moede hinde……

-  ^   -     ^      -    ^    -   ^

ANAPEST                            

Een versvoet met twee onbeklemtoonde, dan een beklemtoonde lettergreep.

                                               

voorbeeld:

O, wat kan men zich deerlijk vergissen.

^      ^    -      ^      ^      -     ^     ^   -    ^

DACTYLUS                        

Versvoet met een beklemtoonde en twee onbeklemtoonde lettergrepen

                                               

voorbeeld:

Merck toch hoe sterk in het werk

                                                   

-       ^      ^      -     ^   ^      -

AMFIBRACHUS                

Versvoet met een onbeklemtoonde , een beklemtoonde en een onbeklemtoonde lettergreep

voorbeeld:

                                               

Zie ginds komt de stoomboot

^     -         ^     ^      -       ^

ENJAMBEMENT               

Het doorlopen van de zin aan het eind van de versregel (er is geen rust tussen de versregels)

voorbeeld:

                                               

En door de lanen

zag zij hem gaan en

sprak geen vervloeking,

maar weende zeer….

(G. Gossaert)

MARGRIET BLOK

PROZA

SAGE

Een verhaal met een historische kern.

Het verhaal is steeds naverteld, zodat we niet meer weten, wat echt is en verzonnen.

Het woord sage houdt verband met zeggen ( sagen)

voorbeelden:

De vliegende Hollander

De sage van Wilhelm Tell

Het vrouwtje van Stavoren

LEGENDE                           

Ook een verhaal met een historische kern.

Die kern vinden we in de Bijbel of in het leven van heiligen en martelaren.

Het woord legende is afgeleid van legenda

( wat gelezen moet worden )

Dit woord werd gebruikt voor stukken die tijdens de godsdienstoefening werden voorgelezen.

voorbeelden:

De Marialegenden

Beatrijs

De wandelende Jood

MYTHE                                

Een geheel verzonnen verhaal dat spreekt van heidense goden.

De kern is afkomstig uit de godenleer (mythologie)

                                               

voorbeelden:

De zwerftochten van Odyssees

Andere verhalen uit de Griekse mythologie

SPROOKJE                         

Een sprookje is volkomen het product van de fantasie.

Plaats- en tijdsaanduiding zijn zeer vaag.

(Er was eens…)

Het onwerkelijke en het werkelijke worden erin vermengd.

Er zijn twee soorten sprookjes:

Volkssprookjes en cultuursprookjes

VOLKSSPROOKJES         

Deze zijn heel oud. Soms bevatten ze mythologische gegevens.

Bekende verzamelingen zijn:

Duizend en een nacht (Arabisch)

Contes de ma Mere l’ Oye (Sprookjes van moeder de gans)

Kinder- und Hausmärchen van de gebroeders Grimm

CULTUURSPROOKJES   

Deze zijn in de moderne tijd geschreven.

Ze zijn geheel gefantaseerd en in de toon van de volkssprookjes gehouden.

                                               

voorbeelden:

De sprookjes van de Deen Hans Christiaan Andersen ( Het lelijke eendje)

De kleine Johannes- Frederik van Eeden

                                               

Sprookjes- Godfried Bomans

FABEL                                 

De fabel is een verhaal waarin dieren (vooral, maar ook planten en dingen) handelend

optreden.

Een fabel bevat een les die voor de lezer waardevol kan zijn.

Een fabel heeft dus een sterk didactisch karakter.

Bekende fabelschrijvers waren:

De Griek Esopus en de Fransman La Fontaine ( de raaf en de vos)

Uit de middeleeuwen is vooral bekend: Van den vos Reinaerde.

GELIJKENIS                      

Ook wel PARABEL genoemd.

Het is een verhaal uit het dagelijks leven waarmee zedelijke of godsdienstige waarheden

worden verduidelijkt.

Een groot aantal gelijkenissen vinden we in het Nieuwe Testament van de Bijbel:

De verloren zoon, De barmhartige Samaritaan, enz.

Zeer bekend is ook De Japanse Steenhouwer van Multatuli (Eduard Douwes Dekker) uit de

Max Havelaar:

Oepi, er was een man die stenen hieuw uit de rots.

Zijn arbeid was zeer zwaar, en hij arbeidde veel, doch zijn loon was gering, en tevreden was hij niet.

Hij zuchtte, omdat zijn arbeid zwaar was.

En hij riep:

“Och, dat ik rijk ware, om te rusten op een baleh- baleh met klamboe van rode zijde.

En er kwam een engel uit de hemel die zeide:

“U zij gelijk gij gezegd hebt”.

En hij was rijk.

En hij rustte op een baleh- baleh.

En de klamboe was van rode zijde.

En de koning des lands toog voorbij met ruiters voor zijn wagen.

En ook achter de wagen waren ruiters, en men hield een gouden pajong boven het hoofd van de koning.

En toen de rijke man dit zag, verdroot het hem, dat er geen gouden pajong werd gehouden boven zijn  hoofd.

En tevreden was hij niet.

Hij zuchtte en riep:

“ Ik wenste koning te zijn”.

En er kwam een engel uit de hemel, die zeide:

“U zij gelijk gij gezegd hebt”.

En hij was koning.

En voor zijn wagen reden vele ruiters, en ook waren ere ruiters achter zijn wagen, en boven zijn hoofd hield men een gouden pajong.

En de zon scheen met hete stralen, en verbrandde het aardrijk, zodat de grasscheut dor werd.

En de koning klaagde dat de zon hem schroeide in het gelaat, en macht had boven hem. En tevreden was hij niet.

Hij zuchtte en riep:

“ Ik wenste de zon te zijn”.

En er kwam een engel uit de hemel, die zeide:

“U zei gelijk gij gezegd hebt”.

En hij was de zon.

En hij zond stralen naar boven, en naar beneden, de rechterzijde en de linkerzijde, en alom. En hij verschroeide de grasscheut op het aardrijk, en het gelaat der vorsten die op de aarde waren.

En een wolk stelde zich tussen hem en de aarde, en de stralen van de zon stuitten daarop terug.

En hij werd toornig, dat zijn macht weerstaan werd, en hij klaagde dat die wolk machtig was boven hem.

En tevreden was hij niet.

Hij wilde de wolk zijn, die zo machtig was.

En er kwam een engel uit de hemel, die zeide:

“U zij gelijk gij gezegd hebt”.

En hij werd een wolk, en plaatste zich tussen de zon en de aarde, en vind de stralen op, zodat het gras groen werd.

En de wolk regende in grote druppen op het aardrijk, en deed de rivier zwellen, en bandjirs voerden de kudden weg.

En hij verwoestte door veel waters het veld. En hij viel neer op een rots die niet week. En hij klaterde in grote stromen, maar de rots weekniet.

En hij werd toornig, omdat de rots niet wijken wilde, en omdat de stem van zijn stromen ijdel was.

En tevreden was hij niet.

Hij riep:

“Aan die rots is macht gegeven boven mij.

Ik wenste die rots te zijn”.

En er kwam een engel uit de hemel die, die zeide:

“U zij gelijk gij gezegd hebt”

En hij werd de rots, en bewoog niet als de zon scheen, en niet als het regende.

En daar kwam een man met een houweel, en met een puntige beitel, en met zware hamer, die stenen hieuw uit de rots.

En de rots zeide:

“Wat is dat, dat die man macht heeft boven mij, en stenen houwt uit mijn schoot?”

En tevreden was hij niet.

Hij riep:” Ik ben zwakker dan deze……

Ik wenste die man te zijn”,

En er kwam een engel uit de hemel, die zeide:

“U zij gelijk gij gezegd hebt”.

En hij was een steenhouwer.

En hij hieuw stenen uit de rots, met zware arbeid, en hij arbeidde zeer zwaar voor weinig loons, en hij was tevreden.

NOVELLE                           

Een verhaal van grotere lengte dat meestal handelt over één gebeurtenis.

Het karakter van de hoofdpersonen wordt aangeduid en niet verder uitgewerkt, terwijl het

verhaal snel tot een climax voert.

Het Italiaanse novella betekent nieuwtje

                                               

voorbeelden:

verhalen uit de Camera Obscura- Hildebrandt (NicolaasBeets)

Orpheus in de dessa- Augusta de Wit

Oeroeg- Hella S. Haasse

De herberg met het hoefijzer- A. den Doolaard

Oogst- Stijn Streuvels

Het behouden huis- Willem Frederik Hermans

HOUSTINUS TOP

ROMAN                               

Het woord roman betekent in het Romaans geschreven.

Het is een verhaal waarin de karakters van de hoofdpersonen uitvoerig worden beschreven en

waarin de karakterontwikkeling het belangrijkst is.

Deze maakt de roman langer dan de novelle.

We kennen verschillende romansoorten:

HISTORISCHE ROMAN  

De stof wordt ontleend aan de geschiedenis.

Dit gebeurt door historische personen, gewoonten of een historische achtergrond

te beschrijven.

De negentiende eeuwse historische roman

kenmerken:

de historie is zeer belangrijk

summiere karakterbeschrijving

bonte avonturen en boeiende intrige

voorbeelden:

Ferdinand Huick- Jacob van Lennep

De Delftsche wonderdokter- Bosboom- Toussaint

De schaapherder- Oltmans

                                               

De neo- romantische historische roman

kenmerken:

het algemeen menselijke is belangrijk

gedegen karakterbeschrijving

eigen opvattingen tegen een historische achtergrond

voorbeelden:

Ik en mijn speelman- Aart van der Leeuw

Het fregatschip Johanna Maria- Arthur van Schendel

Latere historische romans zijn bijvoorbeeld:

Vuuraanbidders- Simon Vestdijk

Het woud der verwachting- Hella S. Haasse

TENDENS- STREKKINGSROMAN     

De schrijver verdedigt een bepaalde overtuiging of situatie.

Beroemde strekkingsromans zijn:

Uncle Toms Cabin- Beecher Stowe

Max Havelaar- Multatuli (Eduard Douwes Dekker)

REGIONALE- of STREEKROMAN                 

Deze speelt zich af in een met name genoemde streek die de noodzakelijke achtergrond vormt van het verhaal.

De lokale kleur wordt verkregen door het dialect.

Hij ontstaat na 1930 en is beïnvloed door de Skandinavische literatuur en het naturalisme(bloed- en bodemtheorie)

Vaak wordt het boerenmilieu beschreven.

Streekromanschrijvers zijn in de regel goede vertellers.

                                       

voorbeelden:

Peelwerkers- Anton Coolen

Het wassende water- Herman de Man

Bartje- Anne de Vries

FAMILIEROMAN              

Deze beschrijft het leven van een bepaalde familie, vaak tot in enkele geslachten.

                                               

voorbeelden:

De klop op de deur- Ina Boudier- Bakker

Boeken der kleine zielen- Louis Couperus

KINDERROMAN               

De hoofdpersoon is een kind.

Bij veel auteurs speelt een autobiografisch element mee.

                                               

voorbeelden:

Kinderland- Aart van der Leeuw

De Witte- Ernest Claes

Ciske de Rat- Piet Bakker

Droomkoninkje- Herman Heijermans

(AUTO)BIOGRAFISCHE – of BEKENTENIS ROMAN       

Het leven van bekende personen wordt in romanvorm beschreven.

Ook hebben romans soms een sterk autobiografische inslagwaarbij over het eigen leven wordt verteld.

voorbeelden:

Johannes Post- Anne de Vries

Voer voor psychologen- Harry Mulisch

Terug naar Oegstgeest- Jan Wolkers

Op weg naar het einde- Gerard Reve

Het bittere kruid- Marga Minco

Het achterhuis- Anne Frank

Een vlucht regenwulpen- Maarten ‘t Hart

OORLOGSROMANS

Deze zijn vooral geschreven naar aanleiding van de tweede wereldoorlog.

Vaak rekent de schrijver daarin af met eigen ervaringen opgedaan in deze tijd.

                                               

voorbeelden:

Kogels voor een labbekak- Anne Wadman

Bevrijdingsfeest- Simon Vestdijk

Het stenen bruidsbed- Harry Mulisch

De tranen der acacia’s- Willem Frederik Hermans

Het behouden huis- Willem Frederik Hermans

De aanslag- Harry Mulisch

PSYCHOLOGISCHE ROMANS 

In deze romans staat de denk- en leefwereld van de hoofdpersoon centraal.

In feite zijn het gedetailleerde karakterbeschrijvingen.

Ze komen vooral op onder invloed van het existentialisme en de ontwikkeling van de

wetenschappelijke psychologie.

Het existentialisme is een filosofische toenadering tot de werkelijkheid ingeleid door de

Deense filosoof Kierkegaard.

Het verdiept zich in het individuele bestaan.

In belangrijke mate heeft het existentialisme een pessimistisch aspect gekregen onder

invloed van o.a. Sartre en Camus.

Sartre getuigt daarvan in de roman  La Nausee (de walging), waarin de hoofdpersoon de

zinloosheid van zijn leven en alles om zich heen ontdekt.

                                              

voorbeelden:

Anton Wachterromans- Simon Vestdijk

Eenzaam avontuur- Anna Blaman

De ingewijden- Hella S. Haasse

De avonden- Gerard Reve

Archibald Strohalm- Harry Mulisch

TRILOGIE  

Drie romans vormen samen een eenheid, omdat ze dezelfde hoofdpersoon en/ of hetzelfde thema hebben.

voorbeelden:

Ciske de rat- Piet Bakker

Stella- Mary- Thalassa- Jan de Hartog

Dokter Vlimmen- Roothaert

JEUGDROMAN     

In de tweede helft van de twintigste eeuw komt deze sterk op.

Ze vertelt over de belevingswereld van jongeren ( meestal tussen 12 en 20 jaar).

In deze romans komt vaak een maatschappelijk probleem aan de orde.

                                               

voorbeelden:

Oorlogswinter- Jan Terlouw

Wierook en tranen- Ward Ruyslinck

Kruistocht in spijkerbroek- Thea Beckman

De moeder van David S.- Yvonne Keuls

Voor een halve zak drop- Jan de Zanger

De bezielde leraar

Toen ik voor het eerst al die kinderen zag,

Stond ik voor de klas met een vrolijke lach:

De septemberdag leek op een lentedag.

Ik las met de klas een heerlijk gedicht,

Daar stond; ‘Ik vin je zoo lief en zoo licht’-

Toen kreeg ik een propje in mijn gezicht.

‘Het is met de orde

dus nooit wat geworden’.

Ik las Anne Frank en ‘Het bittere kruid’

En ook het ontroerende eind van ‘Turks Fruit’

maar ze schreeuwden en tierden en lachten me uit.

Ik las Willem Elsschot: ‘Lijmen’ en ‘Tsjip’

En een of twee toonden heel veel begrip.

Toen kreeg ik een eikel tegen mijn lip.

‘Het is met de orde

dus nooit wat geworden’.

Toen heb ik beloofd: ‘Als er minder kabaal is,

Als in dit lokaal de toestand normaal is,

Dan heb ik hier: een gedicht van Vasalis!’

Ze hielden niet op, dus pakte ik mijn tas

En momp’lend verliet ik de lastige klas

En toen koos ik een vak dat rustiger was.

Met mij gaat het goed. Met die kinderen niet:

Voor hen geen Carmiggelt en geen Annie Schmidt,

Zij moeten het doen met de pitamientjes

Die de STER- reclame hun biedt.

Willem Wilmink

Opbouw (structuur) van een verhaal

Een verhaal bestaat uit verschillende onderdelen die telkens terugkomen

TIJD

We onderscheiden:

CHRONOLOGISCH   De schrijver begint op een bepaald tijdstip en vertelt door tot

het slot.

De tijd verstrijkt zoals dat in werkelijkheid ook gebeurt.

NIET CHRONOLOGISCH                           

De schrijver begint midden in het verhaal, vertelt daarna iets wat eerder gebeurd is en keert

weer terug naar waar hij gestopt is

   

Bij CHRONOLOGISCHE en NIET- CHRONOLOGISCHE verhalen kan de schrijver zinspelen op iets wat zal gebeuren of wat voorbij is:

TERUGVERVERWIJZINGEN               

FLASH- BACKS:

De schrijver schenkt aandacht aan het verleden.

VOORUITWIJZINGEN                 

De schrijver verwijst naar iets wat nog zal gebeuren.

        

Elk verhaal bestrijkt een bepaalde periode waarover verteld wordt.

We onderscheiden:

VERTELTIJD              

Periode waarover door de schrijver wordt verteld.

VERTELDE  TIJD               

Hoeveelheid bladzijden of regels die de schrijver nodig heeft om gebeurtenissen te vertellen.

De schrijver kan gebruik maken van :

VERSNELLING          

Hij slaat perioden over die niet belangrijk zijn voor het verhaal.

VERTRAGING             

Hij staat bij een belangrijke periode uit het verhaal langer stil.

HANDELING

HANDELING                      

Het grote geheel van alle gebeurtenissen

INTRIGE (PLOT)       

Een serie gebeurtenissen verbonden door oorzaak en gevolg .

GELEDING                  

Opbouw van het verhaal in onderdelen.

Bijvoorbeeld:

begin, einde, uitweiding, hoogtepunt, dieptepunt.

Meestal bestaat de geleding van een verhaal uit hoofdstukken en of (soms) delen.

De kleinste onderdelen zijn de alinea’s.

FABEL VAN   HET VERHAAL              

De gebeurtenissen van het verhaal weergegeven in chronologische volgorde.

SUJET VAN HET VERHAAL    

De manier waarop de gebeurtenissen van het verhaal aan de orde komen

HET THEMA               

Het centrale probleem waarover het verhaal gaat.

voorbeelden:

eenzaamheid, dood, ellende van de oorlog, enz.

Een roman kan meer dan één thema hebben.

DE GRONDGEDACHTE                

Welk doel had de schrijver voor ogen bij het schrijven van de roman?

MOTIEVEN                 

Gebeurtenissen of situaties die vaak voorkomen in een verhaal.

MOTIEVEN zijn aanwijzingen voor het vaststellen van het THEMA van het verhaal.

HERHALING              

Om duidelijk te maken wat het THEMA van het verhaal is, gebruikt de schrijver de

HERHALING.

KARIN OPPEWAL

RUIMTE                
REALISME    

Het verhaal speelt in de ons bekende alledaagse werkelijkheid.

SCIENCE FICTION                      

Het verhaal speelt in een gefantaseerde, niet bestaande werkelijkheid.

SURREALISME          

Het verhaal speelt in een onbegrijpelijke, vreemd aandoende, ons niet bekende werkelijkheid.

We letten op de volgende vragen:

Welke ruimtes spelen in het verhaal een rol?

Hoeveel aandacht besteedt de schrijver aan de beschrijving van die ruimtes?

Soms speelt de ruimte een belangrijke rol in verhalen (denk aan een griezelverhaal), soms ook niet.

De ruimte draagt altijd bij tot de sfeer van het verhaal.

FIGUREN

Hoe laat de schrijver ons kennismaken met de figuren in het verhaal?

Ze laten zich kennen door wat ze doen, voelen, denken en zeggen.

De schrijver geeft rechtstreekse aanwijzingen over het karakter van de figuren.

De ene figuur geeft mededelingen over de andere figuur.

We onderscheiden 2 soorten personen:

KARAKTERS              

We ontdekken geleidelijk hoe de persoon is.

Hij verandert ontplooit zich.

We weten wat hij denkt en voelt (vaak in een psychologisch verhaal)

TYPES                           

Personen die steeds op dezelfde manier reageren.

We zien alleen het uiterlijk; over gedachten, gevoelsleven weten we weinig of niets (vaak in

actieverhalen)                                     

PERSPECTIEF

In elk verhaal bepaalt de schrijver welke gebeurtenissen en zaken hij laat voorkomen en hoe ze erin voorkomen.

Door wiens ogen worden de gebeurtenissen beschreven?:

een verteller die volledig buiten het verhaal staat.

door een van de romanpersonages of we zien de gebeurtenissen door de ogen van een van de personages.

Het lijkt of het verhaal ‘zichzelf vertelt’ , er is geen aanwijsbare verteller.

een “ik- verteller”

‘belevend- ik’:

De lezer maakt de gebeurtenissen als het ware mee, terwijl ze plaats vinden.

‘vertellend- ik’:

De ik- persoon vertelt achteraf, wat hem is overkomen.

Vooral moderne schrijvers gebruiken verschillende soorten perspectief door elkaar.

Ze bereiken daarmee dat de lezer weet hoe personages in het boek de gebeurtenissen beleven.

GRAMMATICALE BEGRIPPEN

REDEKUNDIG  ONTLEDEN    

We knippen een zin in stukken en geven deze een naam, zoals gezegde, onderwerp, lijdend voorwerp, enz.

TAALKUNDIG ONTLEDEN     

We geven elk woord in de zin een naam, zoals lidwoord, zelfstandig naamwoord, enz.

REDEKUNDIG ONTLEDEN

ONDERWERP                    

We vragen:

WIE DOET HET ?, of WELK DING - of WELK DIER DOET HET ?

Dat onderwerp staat vaak niet vooraan in de zin!

                                               

Geen onderwerp hebben:

zinnen in de gebiedende wijs:

Haal dat boek!

zinnen die staan in de onechte lijdende vorm:

Er wordt geklopt.

LOOS ONDERWERP        

Het  is loos onderwerp, als ik niet weet wat ermee wordt bedoeld:

Het is warm; Het regent.

VOORLOPIG ONDERWERP

HET of DAT zijn voorlopig onderwerp, als ik wel kan weten wat ermee wordt bedoeld:

HET is waar, wat je zegt.

DAT is niet goed wat je doet.

WERKWOORDELIJK GEZEGDE       

Dit bestaat uit werkwoorden (zelfstandige werkwoorden en hulp werkwoorden) en vormen

ervan.

De zin beschrijft een actie!

Voorbeelden:

Wij gaan huiswerk maken:

Gaan is  de tegenwoordige tijd meervoud van het hulpwerkwoord gaan.

Maken is de infinitief (= hele werkwoord) van het zelfstandig werkwoord maken.

Ik heb gespeeld:

Heb is tegenwoordige tijd enkelvoud van het hulpwerkwoord hebben.

Gespeeld is het voltooid deelwoord van het zelfstandig werkwoord spelen.

NAAMWOORDELIJK GEZEGDE       

Dit bestaat uit een koppelwerkwoord en een naamwoord (zelfstandig naamwoord  of

bijvoeglijk naamwoord).

De zin beschrijft een toestand!

                                               

De koppelwerkwoorden zijn:

                                               

ZIJN  WORDEN  BLIJVEN  BLIJKEN  LIJKEN  SCHIJNEN HETEN DUNKEN

VOORKOMEN

We spreken van koppelwerkwoorden, omdat ze gekoppeld zijn , dat wil zeggen vastgemaakt

aan een naamwoord

( Het koppel- werkwoord op zich heeft geen betekenis)

Let op de volgende werkwoorden:

Het werkwoord zijn in de betekenis van zich bevinden , ergens zijn is een zelfstandig werkwoord.

Hij is in de tuin (is = werkwoordelijk gezegde).

Hij is moe (is moe = naamwoordelijk gezegde).

Het werkwoord worden is soms een koppelwerkwoord, soms is het een hulpwerkwoord.

Hij wordt geplaagd (wordt geplaagd = werkwoordelijk gezegde).

Hij wordt ziek (wordt ziek = naamwoordelijk gezegde).

Wanneer je blijven kunt vervangen door verblijven of ergens blijven, is het een zelfstandig werkwoord.

Gerrit bleef daar (bleef = werkwoordelijk gezegde).

Opa bleef arm (bleef arm = naamwoordelijk gezegde)

Het werkwoord schijnen in de betekenis van licht geven is een zelfstandig werkwoord.

De man schijnt lui (schijnt lui = naamwoordelijk gezegde).

De zon schijnt vandaag (schijnt = werkwoordelijk gezegde).

Het werkwoord lijken in de betekenis van gelijken, lijken op iemand is een zelfstandig werkwoord.

Hij lijkt op zijn vader (lijkt = werkwoordelijk gezegde).

De soldaat lijkt gehoorzaam (lijkt gehoorzaam = naamwoordelijk gezegde).

LIJDEND VOORWERP   

We vinden het lijdend voorwerp in een zin door de vraag te stellen:

WAT ? of WIE? + PERSOONSVORM + ONDERWERP.

                                              

voorbeeld:

Karel vangt een vlinder.

( Karel = onderwerp; vangt = werk- woordelijk gezegde; Wat vangt Karel?: een vlinder = lijdend voorwerp.

Het lijdend voorwerp in een zin vinden we ook door de zin in de lijdende vorm te zetten;

BEDRIJVENDE of ACTIEVE VORM  

Met een zin in de bedrijvende vorm wordt een werking weergegeven:

De slager slacht een koe

(In de bedrijvende vorm staat nooit het hulpwerkwoord worden).

LIJDENDE of PASSIEVE VORM                     

We gebruiken het hulpwerkwoord worden.

( het voltooid deelwoord geworden valt meestal weg uit de zin)

Wanneer we van een bedrijvende zin een lijdende zin maken, krijgen we:

BEDRIJVENDE ZIN:

De slager slacht de koe.

(onderwerp = de slager; slacht = werkwoordelijk gezegde; de koe = lijdend voorwerp)

LIJDENDE ZIN:

De koe wordt door de slager geslacht.

(de koe = onderwerp; wordt geslacht = werkwoordelijk gezegde; door de slager = bijwoordelijke bepaling)

Wat is er gebeurd?

Het lijdend voorwerp van de bedrijvende zin wordt onderwerp van de lijdende zin.

Het onderwerp van de bedrijvende zin wordt bijwoordelijke bepaling van de lijdende zin (met door)

We gebruiken het hulpwerkwoord worden.

BEDRIJVEND         

o.t.t.   

De timmerman bouwt het huis

LIJDEND                 

o.t.t.   

Het huis wordt door de timmerman gebouwd

BEDRIJVEND         

o.v.t.   

De timmerman bouwde het huis.

LIJDEND                 

o.v.t.   

Het huis werd door de timmerman gebouwd.

BEDRIJVEND         

v.t.t.   

De timmerman heeft het huis gebouwd.

LIJDEND                 

v.t.t.   

Het huis is door de timmerman gebouwd (geworden)

BEDRIJVEND         

v.v.t.   

De timmerman had het huis gebouwd.

LIJDEND                 

v.v.t.   

Het huis was door de timmerman gebouwd (geworden)

MEEWERKEND VOORWERP  

Je kunt bij het meewerkend voorwerp AAN of VOOR ervoor zetten, maar je kunt het ook weglaten.

                                              

voorbeeld:

Ik beloofde (aan) hem het boek.

(ik = onderwerp; beloofde = werkwoordelijk gezegde; het boek = lijdend voorwerp; hem = meewerkend voorwerp)

Wij kochten (voor) vader een pijp.

(wij = onderwerp; kochten = werkwoordelijk gezegde; een pijp = lijdend voorwerp; vader = meewerkend voorwerp)

BIJWOORDELIJKE BEPALING

Deze zegt iets van:    

een werkwoord

een bijvoeglijk naamwoord

een bijwoord

voorbeelden:

Hij schrijft mooi.

( hij = onderwerp; schrijft = werkwoordelijk gezegde; mooi = bijwoordelijk bepaling)

Deze man is erg groot.

(deze man = onderwerp; is groot = naamwoordelijk gezegde; erg = bijwoordelijke bepaling)

Zij heeft heel erg mooie ogen.

(zij = onderwerp; heeft = werkwoordelijk gezegde; mooie ogen = lijdend voorwerp;heel erg = bijwoordelijke bepaling)

Er zijn veel soorten bijwoordelijke bepalingen.

De belangrijkste zijn die van TIJD en PLAATS.

(De woordjes NIET en NOOIT zijn altijd bijwoordelijke bepaling).

De vragen die je bij een bijwoordelijke bepaling aan de zin kunt stellen zijn :

WANNEER?  WAAR?  WAARMEE?  WAARVOOR?  WAARBIJ? enz. (alle voorzetsels)

MET WIE?  VOOR WIE?  BIJ WIE?  TEGEN WIE? enz.(alle voorzetsels)

BIJVOEGLIJKE BEPALING     

Deze zegt iets van een zelfstandig naamwoord. Je kunt vragen WELKE? of WAT VOOR EEN?

                                              

voorbeelden:

Hij kwam bij het huis van een oom.

(hij = onderwerp; kwam = werkwoordelijk gezegde; bij het huis van een oom = bij- woordelijke bepaling; van een oom = bijvoeglijke bepaling)

Het huis in Rotterdam wordt spoedig gebouwd.

(het huis in Rotterdam = onderwerp; wordt gebouwd = werkwoordelijk gezegde; spoedig = bijwoordelijke bepaling; in Rotterdam = bijvoeglijke bepaling)

VOORZETSELVOORWERP      

Ook wel genoemd OORZAKELIJK VOORWERP.

Dit zinsdeel volgt op een werkwoord of een werkwoordelijke uitdrukking met een vast voorzetsel.

                                       

voorbeelden:

Hij solliciteerde NAAR EEN BETREKKING.

Hij wendde zich TOT DE BURGEMEESTER.

Hij verlangde NAAR DE VAKANTIE

BEPALING van GESTELDHEID                      

Ook wel genoemd DUBBEL VERBONDEN BEPALING.

           

voorbeeld:

Wij vinden hem geschikt.

( geschikt zegt iets van vinden (hoe vinden?) maar ook iets van hem (de geschikte persoon). Bij deze bijzondere soort bijwoordelijke bepaling vraag je:

HOE?  IN WELKE HOEDANIGHEID?

BIJSTELLING                    

Dit zinsdeel staat midden in de zin tussen komma’s of aan het eind van de zin tussen een

komma en een punt.

Je bedoelt er hetzelfde mee als wat er voor de komma staat.

                                               

voorbeeld:

                                              

Parijs, DE LICHTSTAD VAN EUROPA, ligt in Frankrijk.

Mijn buurman, EEN AARDIGE MAN, is vandaag jarig.

AANGESPROKEN PERSOON   

Meestal wordt dit zinsdeel gevolgd door een komma en staat voorin de zin.

                                       

voorbeeld:

MENEER, kunt u mij zeggen, hoe laat het is?

MEVROUW, u verliest iets!

TAALKUNDIG ONLEDEN

ZELFSTANDIG NAAMWOORD            1  

Je kunt er DE of HET of EEN voor zetten.

Aardrijkskundige namen zijn zelfstandige naamwoorden.

Eigennamen zijn zelfstandige naamwoorden.

We onderscheiden:

ABSTRACTE zelfstandige naamwoorden.

Je kunt ze niet voelen, tasten,enz: zonde, vrede, oorlog,enz.

CONCRETE zelfstandige naamwoorden

Deze kun je wel voelen, tasten, enz.: fles, bord, tafel,enz.

STOFFELIJKE zelfstandige naamwoorden

Ze zijn afgeleid van stoffen: ijzer, tin, olie, enz.

 LIDWOORD                      

DE, HET en EEN zijn lidwoorden. DE en HET noemen we BEPAALD, EEN noemen we ONBEPAALD.

Ook rekenen we DES  en DER tot de lidwoorden.

WERKWOORD                  

Een werkwoord geeft aan wat een mens, dier of ding doet.

Er zijn drie groepen:

ZELFSTANDIGE WERKWOORDEN

HULPWERKWOORDEN

KOPPELWERKWOORDEN

ZELFSTANDIG WERKWOORD          

Het kan als enige werkwoord in de zin staan.

Ik werkte hard

(werkte= zelfstandig werkwoord)

Ik had hard gewerkt

(gewerkt is het voltooid deelwoord van het zelfstandige werkwoord werken)

Ik zal werken

(werken is de infinitief (= hele werkwoord) van het zelfstandig werkwoord werken)

HULPWERKWERKWOORD        

Hulpwerkwoord van TIJD

HEBBEN en ZIJN ( + voltooide deelwoord)

Hulpwerkwoord van de LIJDENDE VORM

 (WORDEN (+ voltooid deelwoord)

Hulpwerkwoorden die altijd een infinitief bij zich hebben (van MODALITEIT of WIJZE)                                    

KUNNEN MOETEN MOGEN WILLEN ZULLEN DURVEN WAGEN

KOPPELWERKWOORD            

Deze werkwoorden vormen het naamwoordelijk gezegde in zinnen die een toestand beschrijven samen met een bijvoeglijk naamwoord of een zelfstandig naamwoord.

                                       

ZIJN  WORDEN  BLIJVEN  BLIJKEN  LIJKEN SCHJNEN  HETEN  DUNKEN  VOORKOMEN

VOORNAAMWOORDEN

PERSOONLIJK VOORNAAMWOORD           

Het duidt een persoon of iets persoonlijks aan.

Ik mij (me)                 

eerste persoon            

enkelvoud

Jij u jou (je)                

tweede persoon         

enkelvoud

Hij hem                      

derde persoon            

enkelvoud

Zij (ze) haar               

derde persoon            

enkelvoud

Het                            

derde persoon            

enkelvoud

Wij (we) ons              

eerste persoon            

meervoud

                                              

Jullie (je) jullie           

tweede persoon         

meervoud

U

tweede persoon         

meervoud

                                              

Zij (ze) hen hun         

derde persoon            

meervoud

BEZITTELIJK VOORNAAMWOORD            

Meestal worden ze bijvoeglijke gebruikt.

(staan ze dus voor een zelfstandig naamwoord)

MIJN  JE (JOUW)  ZIJN  HAAR  ONS  UW  JULLIE  HUN

Ook worden ze zelfstandig gebruikt ( de HARE, de ZIJNE, de ONZE, enz.)

Ze hebben dan een lidwoord bij zich.

AANWIJZEND VOORNAAMWOORD            

DEZE  DIE  DIT  DAT  GENE  GINDSE  ZO’N  ZULKE  DEZELFDE  HETZELFDE

           

VRAGEND VOORNAAMWOORD                   

WIE? WAT? WELKE? WAT VOOR EEN?

(N.B. : HOE? - WAAR? - WAAROM? zijn bijwoorden)

       

ONBEPAALD VOORNAAMWOORD

Men, wat, enige, sommige (een paar) EEN (ene)

WEDERKEREND VOORNAAMWOORD      

Ze horen bij het wederkerend werkwoord (bijv. zich vergissen)

       

voorbeeld:

Ik vergis me.

Me-  wederkerend voornaamwoord

Hij haast zich.

Zich- wederkerend voornaamwoord

WEDERKERIG VOORNAAMWOORD           elkaar- elkander

voorbeeld:

De jongens gooiden elkaar met sneeuwballen.

elkaar -  wederkerig voornaamwoord.

BETREKKELIJK VOORNAAMWOORD       

Een betrekkelijk voornaamwoord verbindt twee zinnen met elkaar en slaat terug op een woord (of woorden) uit de vorige zin.

Dat woord (of die woorden) noemen we het ANTECEDENT.

                                       

voorbeeld:

De man DIE daar loopt, is mijn oom.

die - betrekkelijk voornaamwoord

( de man = ANTECEDENT)

Het kind DAT daar speelt, is mijn broertje.

(het kind = ANTECEDENT)

DAT  DIE  WAARMEE  WAARACHTER  MET WIE ACHTER WIE  VOOR WIE, enz zijn betrekkelijke voornaamwoorden.

WIE is een betrekkelijk voornaamwoord als je kunt lezen: degene die.

WAT is een betrekkelijk voornaamwoord als je kunt lezen: hetgene dat.

BIJWOORD             Het bijwoord zegt iets van:

werkwoorden

bijvoeglijke naamwoorden

bijwoorden

voorbeelden:

Hij schrijft MOOI  

een KEURIG geklede heer

Hij loopt HARD

BIJVOEGLIJK NAAMWOORD            

Het zegt iets van een zelfstandig naamwoord.

Als het bijvoeglijk naamwoord achter het zelfstandig naamwoord staat, is het deel van het naamwoordelijk gezegde

( Deze man IS OUD)

                                       

voorbeelden:

een MOOIE brief

Dit schilderij is OUD

HOOFDTELWOORD          

bepaald:          2, 3, 60, enz

onbepaald:      enkele, enige, sommige, verscheidene, veel, enz.

RANGTELWOORD             

bepaald          

eerste, tweede, derde, veertigste, enz

onbepaald      

hoeveelste, zoveelste, achterste, middelste, enz.

VOORZETSEL

Veel voorzetsels duiden een plaats aan:

OP IN VOOR ACHTER, enz.

Voorzetsels die voor een zelfstandig naamwoord staan maken daar een bijvoeglijke of

bijwoordelijke bepaling van.

Ik kreeg VAN MIJN OOM een boek

(bijwoorde- lijke bepaling).

Het dak VAN HET HUIS was rood.

(bijvoeg- lijke bepaling)

VOEGWOORD                   

Het verbindt zinnen of zinsdelen aan elkaar. Je kunt ze niet redekundig ontleden.

voorbeelden:

Jan werkt EN Piet zin in de tuin.

Jan OF Piet heeft het gezien.

EN  OF  MAAR  ZODAT  OPDAT  WANT  TOEN  ALS INDIEN  OFSCHOON  HOEWEL

DOORDAT  VOORDAT OMDAT

N. B. :

TOEN kwam hij thuis

( toen = bijwoord)

BIJZINNEN

ENKELVOUDIGE ZIN     

Dit is een zin met een persoonsvorm:

Hij KOMT altijd te laat.

                                               

SAMENGESTELDE ZIN  

Een zin met meerdere persoonsvormen:

Ik WEET niet, of hij KOMT.

De verbindende woorden zijn :

VOEGWOORD  BETREKKELIJK VOORNAAMWOORD BIJWOORD

Elke samengestelde zin heeft tenminste 1 hoofdzin.

Dat is de zin die de kern van de mededeling bevat.

Hoofdzinnen:

Jan is blij, maar Piet is kwaad

( tussen onderwerp en persoonsvorm kan niets staan)

Hoofdzin + bijzin :

Ik hoor niet, wat je zegt.

ONDERWERPZIN             

WAT JE ZEGT, is niet waar

GEZEGDEZIN                   

Hij werd , WAT HIJ WILDE WORDEN

LIJDEND VOORWERPZIN                   

Ik hoor niet, WAT JE ZEGT

       

MEEWERKEND VOORWERPZIN      

Ik geef, (aan) wie het raadt , een prijs.

       

BIJWOORDELIJKE BIJZIN      

Hij komt overal, WAAR JE HEM NIET VERWACHT.  

       

BIJVOEGLIJKE BIJZIN 

De man, MET WIE JE SPRAK, was mijn oom.

        

VOORZETSELVOORWERP      

Hij verlangde naar, WAT HEM BELOOFD WAS.

       

Gisteren

hield ik een vogeltje

in mijn hand

Het ademde

razendsnel.

Wat een tere botjes,

dacht ik,

een kneep en

het is dood.

Een griezelig gevoel.

Ik wil het nooit meer,

een vogeltje

in mijn hand

want

wie weet.

TIJDEN

ONVOLTOOIDE TIJD      

Geen  vorm van HEBBEN of ZIJN + VOLTOOID DEELWOORD in de zin.

tegenwoordige tijd (o.t.t.)                

Ik werk

verleden tijd (o.v.t.)  

Ik werkte

VOLTOOIDE TIJD            

Altijd een vorm van HEBBEN of ZIJN + VOLTOOID DEELWOORD in de zin.

tegenwoordige tijd(v.t.t.)                 

Ik heb gewerkt

verleden tijd(v.v.t.)   

Ik had gewerkt

TOEKOMENDE TIJD      

We gebruiken het werkwoord zullen.

Ik zal werken

onvoltooid tegenwoordige toekomende tijd (o.t.t.t.)

Ik zou werken

onvoltooid verleden toekomende tijd (o.v.t.t.)                    

Ik zal hebben gewerkt

voltooid tegenwoordige toekomende tijd (v.t.t.t.)

Ik zou hebben gewerkt

voltooid verleden toekomende tijd (v.v.t.t.)

LIJDENDE VORM

De slager slacht de koe

bedrijvend- o.t.t

De koe wordt door de slager geslacht

lijdend- o.t.t.

De slager heeft de koe geslacht

bedrijvend- v.t.t.                                                                       

De koe is door de slager geslacht (geworden)

lijdend- v.t.t.

De slager zal de koe slachten

bedrijvend- o.t.t.t.                   

De koe zal door de slager geslacht worden

lijdend- o.v.t.t.    

De slager zal de koe geslacht hebben

bedrijvend- v.t.t.t        

De koe zal door de slager geslacht zijn (geworden)

lijdend –v.v.t.t.                                                                                      

De slager zou de koe geslacht hebben

bedrijvend- v.v.t.t.     

De koe zou door de slager geslacht zijn (geworden)

lijdend- v.v.t.t.

SPELLINGSREGELS

SCHEMA VOOR HET VERVOEGEN VAN DE WERKWOORDEN

PERSOONSVORM

GEEN PERSOONSVORM                           

Als het eindigt op een ‘t”-klank:                                                                                

langer maken voor de laatste letter TKFSCHP  anders:                                                                                                                                  Zo kort mogelijk opschrijven

WEL PERSOONSVORM

VERLEDEN                                                                                   TEGENWOORDIGE

TIJD                                                                                                  TIJD

ZWAKKE                             STERKE                                            Ik        stam                                                                         WERKWOORDEN              WERKWOORDEN                          Jij        stam + t                          ik     stam + te of de                    1. klinker veranderen                         hij/zij   stam + t                                                            jij      stam + te of de                       2. Als het eindigt op een ‘t’-klank:    wij       hele w.w.                  hij/zij     stam + te of de                        langer maken voor de laatste             jullie    hele w.w.           wij    stam + te of den         letter (TKFSCHP)                           zij(mv) hele w.w.          jullie  stam + te of den                                                                                                                     zij        stam + ten of den

N.B.                                                                                                  N.B.

Werkwoorden waarvan de laatste lettergreep                                              _Als je/jij (onderwerp)           begint met de hoofdletters uit:                                                         achter de persoonsvorm         “T KoFSCHiP krijgen stam + te(n)                                                           staat:  alleen de stam

_Bij de gebiedende wijs:                                                      alleen de stam (bij          meervoud: stam + t              

OUDE NAAMVALSVORMEN

We vinden ze nog in staande uitdrukkingen.                                                                                                                                                                                                                                                                             

voorbeelden:                                                                            

 langs ’s Heren wegen, aan den lijve ondervinden, ten bedrage van.

De oude vorm DER (tweede naamval) gebruiken we:

bij vrouwelijke zelfstandige naamwoorden:

de schoonheid der natuur; het paleis der koningin.

bij zelfstandige naamwoorden in het meervoud: het geluid der apen:

het gebied der lager landen.

SAMENSTELLING           

Eindigt het meervoud van het eerste woord alleen op en,  dan gebruiken we en: boerenzoon, boevenstreek,
enz.

Kan het meervoud eindigen op -en , maar ook op –es, dan gebruiken we een –e: gedachtespinsel

In staande uitdrukkingen is geen verandering: paddestoel, zonnestelsel,                                        

DEELTEKEN    

We gebruiken het deelteken om een verkeerde uitspraak te vermijden:

reële, oliën, provinciën                                        

Dus:

officieel, maar officiële;

materieel, maar materiële.

Geen deelteken krijgen:                                                              

woorden op –EUM (petroleum)                                              

woorden op –IEN (elektricien)                                                  

woorden op –IING (verfraaiing)                                             

woorden, die afgebroken worden voor de plaats, waar het deelteken zou moeten komen

(ru- ine)               

KOPPELTEKEN   

We gebruiken het koppelteken bij:                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         

aardrijkskundige namen:

Noord- Holland; Noord- Hollandse

samenstellingen als: luitenant- generaal;

commissie- Van  Aarde

onduidelijke woordbeelden:

gala- avond; zo- even; na-apen

combinaties waarbij een deel van het woord is weggelaten:

in- en uitverkoop

combinaties met letter, cijfers en sommige voorvoegsels: 60- jarige, g- snaar; ex- kampioen

MEERVOUDSVOMING

De meeste zelfstandige naamwoorden krijgen –S of-(E)N:

tafels, fabrieken, lentes

Woorden eindigend op een klinker krijgen -S:

etuis, jockeys, dictees, cadeaus, bureaus,enz.

N.B. woorden eindigend op een heldere medeklinker -A, -I, -O, -U of -Y krijgen ‘S:

thema’s, taxi’s, foto’s.enz.

Woorden eindigend op –IE krijgen -IEEN als de klemtoon op de –IE valt:

 industrieën, sympathieën,enz.

N.B. dus:

leliën, traliën, provinciën, enz.

Woorden eindigend op man krijgen –LUI of, -LIEDEN: timmerman- timmerlui, timmerlieden N.B. :

leenman- leenmannen; Fransman- Fransen; Engelsman- Engelsen

Woorden ontleend aan een vreemde taal behouden meestal het oorspronkelijke meervoud: gymnasia, historici, crises, bases, doses, enz.

Woorden die aan het eind een zwakbeklemtoonde lettergreep hebben, krijgen geen verdubbeling van de slotmedeklinker:

dreumesen, monniken, kieviten,enz.                                                                                                                                                                                     

                                               

EI of IJ?                                

De EI gebruiken we in achtervoegsels als: -HEID, -LEI, -TEIT (veelheid, allerlei, stommiteit)

De IJ gebruiken we in:

Sterke werkwoorden zoals: bijten, rijden, lijden

achtervoegsels als -IJ, -LIJK, -NIJ, -ERIJ

woorden die in sommige streektalen worden uitgesproken als IE: tijd (tied), wijd (wied)                                                                                                         

N.B. : Voor de spelling van woorden met AU en OU zijn geen regels te geven.

Dit geldt ook voor de spelling van woorden met C of K, CC of KK, L of LL, M of MM, e.d.

FONETIEK

 FONETIEK                         

Klankleer (leer van de spraakklanken)                                               

Ons spraakorgaan is te vergelijken met een ouderwetse autohoorn. Deze bestaat uit:

een samendrukbaar luchtreservoir

een tongetje dat door de uitstromende lucht in trilling wordt gebracht.

een aanzetstuk de hoorn                                                        

Bij het spraakorgaan vinden we deze drie bij:

het ademgevend deel: longen met luchtpijp in de borstkas

de stemkast of vibrerend deel: stembanden met strottenhoofd

het aanzetstuk of resonerend deel: de keel-, mond-, en neusholte

KLINKER                            

MONDKLINKERS 

Ze ontstaan vanaf het ogenblik, dat de lucht in de neusholte niet meer deelneemt aan de

resonantie van de klinker.                                                                                

GENASALEERDE KLINKERS.

Ze ontstaan als de afsluiting van de neusholte wordt verbroken en ook de lucht in de neusholte deelneemt aan de algemene trilling.

Ze ontstaan voor de medeklinkers: N, NG, NJ, M ( bijv. in: onaangenaam, aambeeld, onbepaald)

LANGE KLINKERS :

de oe in boer is lang.                        

KORTE KLINKERS:

de oe in boek is kort.

PALATALE KLINKERS:

De tong wordt oomhoog en vooruit gebracht in de richting van het palatum

(harde verhe-melte) voorbeeld: IE                                                                    

MEDIALE KLINKERS:

De tong neemt in de mond een middenpositie in. voorbeeld:

AA                                        

VELARE KLINKERS:

 De tong wordt achteruitgebracht en vooral achteraan opgeheven bij het velum (zachte verhemelte) voorbeeld: OE

OPEN KLINKERS:

De onderkaak daalt, waardoor de mondholte verwijd wordt.

Voorbeeld:

De E van met, de A van Kaas, de A van BAK

GESLOTEN KLINKERS:

De onderkaak rijst, waardoor de mondholte vernauwd wordt.

Voorbeeld: de I van dief, de U van put, de OE van boek

GERONDE KLINKERS voorbeeld:

de UU van tuut, de EU van keus, de OE van moeder, de OO van poot, de O van pot

ONGERONDE KLINKERS

We vinden de voorgaande indelingen terug in de klinkertafel:

KLINKERTAFEL               PALATALE             MEDIALE                 VELARE

                                                ongerond gerond         ongerond gerond         ongerond gerond

open                kies          freule           kaas                             kat            pot

gesloten           Kees         tuut              vader       put                               boek

                                        reus                              moeder                        boot         

TWEEKLANK                    

Ook wel DIFTONG genoemd.

Een samenvoeging van twee klinkers die binnen dezelfde lettergreep geleidelijk in elkaar overgaan.

In het Nederlands heeft de eerste klinker de klemtoon.

Er zijn twee groepen:

STAND- TWEEKLANKEN:

 Het eerste deel is een “gewone” klinker die naar willekeur verlengd kan worden. voorbeelden:

fraai, ai!, mooi, nieuw, leeuw, miauw

GLIJTWEEKLANKEN:

Het eerste en het tweede deel gaan onmerkbaar in elkaar over.

 Het eerste deel kan niet verlengd worden, zonder dat het karakter van de tweeklank verloren gaat. Voorbeelden:

stijl, steil, ruien, huis, kous

MEDEKLINKER               

De ademstroom wordt bij de vorming ergens geheel gestuit of belemmerd.

We onderscheiden MEDEKLINKERS naar de wijze van vorming:

EXPLOSIEVEN                  

De afsluiting van de ademstroom heeft tot gevolg, dat de opgesloten lucht spanning krijgt,

zodat op het ogenblik dat de afsluiting wordt verbroken, men een licht plof (explosie) hoort:

de P van pas, de T van tas, De K van kas, de T bootje, de B van bos, de D van dos, de K van

zakdoek, de W van wie.

SPIRANTEN                       

De afsluiting van de ademstroom is niet volledig, zodat er een hoorbaar geruis ontstaat.

De klanken die zo gevormd worden noemen we SPIRANTEN of GLIJDERS:

de W van murw, de F van troef, de V van even, de S van sneeuw, de J van Jas, de L van later,

de G van vraag.

NASALEN                           

De mond is hermetisch afgesloten, maar de weg tussen keel- en neusholte is vrij.

 De klanken die zo gevormd worden noemen we NASALEN of NEUSKLANKEN:

de M van boom, de M van komfoor, de N van, de N van oranje, de N van bang

We onderscheiden MEDEKLINKERS naar de articulatieplaats:

BILABIALEN                     

Totale afsluiting door twee lippen: P B

LABIODENTALEN           

Afsluiting door lip en tanden: W

DENTALEN                        

Afsluiting door de tongpunt tegen de tanden: T D

PALATALEN                      

Afsluiting door het tongblad tegen het palatum: TJ KJ

VELAREN                           

Afsluiting door de tongrug tegen het velum K

STROTTENHOOFD          

Ook wel genoemd LARYNX.

Luchtpijp met daarop het ringvormig kraakbeen en schildvormig kraakbeen met

tweebekervormige kraakbeentjes van binnen bekleed met slijmvlies.

Dit slijmvlies valt in plooien:

bovenste plooien-      

VALSE STEMBANDEN

onderste plooien-       

WARE STEMBANDEN 

Door de draaiing van de bekervormige kraakbeentjes kunnen de stembanden elkaar naderen of zich van elkaar verwijderen.

 De kleinere of grotere opening tussen de stembanden heet de stemspleet:

Is de stemspleet nauw, dan doet de uitstromende lucht de stembanden trillen: DE STEM

STEM                                    

STEM is het geluid dat ontstaat door trilling van de stembanden.                                                                        

Als de ademstroom nergens wordt belemmerd, behalve tussen de stembanden dan spreken we van KLINKERS.

( Alleen de stand van tong, lippen en huig brengt de verschillen tussen de klinkers aan)

 Als de ademstroom ergens in het spreekkanaal wordt gestuit, dan spreken we van

MEDEKLINKERS.                                      

Bij de MEDEKLINKERS kunnen de stembanden:

WEL trillen:

STEMHEBBENDE MEDEKLINKERS (B- D G  V  W  Z)

NIET trillen:

STEMLOZE MEDEKLINKERS (T K F S CH P)

SANDHIVERSCHIJNSELEN

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          

SANDHI (uit het Sanskriet) betekent VERBINDING.

We bedoelen ermee dat een woord van klank veranderen kan, als het in de zin met andere woorden in verbinding komt.

De F in:

ik geef- is stemloos, maar in:

geef het u- is ze stemhebbend.     

Dat stemhebbend worden van de F noemt men een SANDHIVERSCHIJNSEL ( behorend tot de assimilatie- verschijnselen)                                                                                                                 

voorbeelden:                                                                                   

leef lang- leevlang; ach jongen- ogjongen; ik zoek- iksoek; uit Zeeland- uitseeland

WAT WAS WAS, EER WAS WAS WAS?       
WAS WAS WAS, EER WAS WAS IS!                                   

Kees Stip

Liefdesgedicht

Jij hebt de dingen niet nodig                                                        

om te kunnen zien

De dingen hebben jou nodig                                                                   

om gezien te kunnen worden

K Schippers

SCHRIJFPRODUKTEN

VOLLEDIGHEID               

Kies het juiste adres.                                                                   

Plaats een handtekening onder brieven, artikelen, formulieren (eventueel met de toevoeging

namens…)                                      

Vermeld in brieven PLAATS, DATUM, ADRESSEN AFZENDER en GEADRESSEERDE

zo volledig mogelijk.                                             

Vermeld het juiste telefoonnummer met het netnummer.           

Vul op het formulier uitsluitend in op plaatsen waar dat uitdrukkelijk gevraagd wordt                                                   

Controleer steeds op volledigheid.

DUIDELIJKHEID              

Komt de boodschap duidelijk over bij de ander?

Wat weet die ander?

Wat moet hij weten:

AT? WIE? WAAR? WAN- NEER? WAAROM? en HOE?

De gegevens logisch ordenen.                                                           

De tekst duidelijk indelen. (alinea’s)                                                 

De alinea’s moeten een geheel vormen. (Maak eerst een woordweb                                                                                    

Goede verwijswoorden gebruiken. ( zoals: een aantal mensen dat… en niet een aantal mensen die…)                                       

Vermijd vaagheden.                                                                        

Gebruik zoveel mogelijk woorden die voor een breed publiek toegankelijk zijn.                                                                           

Maak korte zinnen.                                                                          

Vermijd overbodigheden.                                                                 

Let op de leestekens

VERZORGING

Schrijf altijd eerst in het klad. (concentratie op de inhoud)                         

Schrijf daarna in het net. ( concentratie op spelling en           uiterlijke vorm)                                                                                                 

Gebruik de kantlijn.                                                                       

Sla na elke alinea een regel over of gebruik een spatie.                      

Gebruik bij brieven bij voorkeur ongelinieerd papier.                  

Sollicitatiebrieven moeten vaak eigenhandig geschreven worden.                                                                                           

Schrijf bij brieven nooit op de achterkant van het papier, maar pak een nieuw blad.

TAALGEBRUIK                

De toon                                                                             

Vrienden kunnen met je of jij worden aangesproken.

Maak het niet te populair.

Hou het zakelijk.                                                    

De moeilijkheidsgraad                                                        

Besef voor wie wordt geschreven.

De lezer moet het kunnen begrijpen.

Schrijf eenvoudig, logisch.

Gebruik geen moeilijke woorden.

Maak korte zinnen.                                                         

Stijl, zinsbouw, spelling                                                         

Als een zin niet goed loopt, formuleer deze dan anders.

Taalfouten staan slordig.

ZAKELIJKE BRIEF          

AFZENDER (linksboven)

Volledig adres

PLAATS en DATUM

Beide voluit:

dus niet R’ dam 4-4 1992, maar Rotterdam, 4 april 1992

ADDRESSERING:

volledig adres.

bijvoorbeeld:                       

Aan het college van burgemeester en wethouders                

 Afdeling Sportzaken                                                                  

t.a.v. de heer P. van Laren

BETREFT:

Vermeld in het kort waar de brief over gaat.

Bijvoorbeeld:

Sollicitatie- Uw nota nr. 8543&PG- Rioolbelasting.

AANHEF:

Deze hangt af van jouw relatie tot degene aan wie je schrijft:

Geacht heer- Geachte mevrouw, Geachte heer/mevrouw (bij twijfel), Geacht bestuur, Geacht college

KERN:

 Een brief heeft een duidelijke indeling en een duidelijke opzet.

Elke alinea moet over een onderwerp gaan.

 Bijvoorbeeld:

a. aanleiding brief                                                                            

b. uitleg situatie                                                          

c.voorgestelde oplossing                                                                

d. afsluiting

SLOTFORMULE:

Meestal:

Hoogachtend- Met vriendelijke groet(en)

ONDERTEKENING:          

Naam en of handtekening met eventueel je functie of namen wie je schrijft.

BIJLAGE:

Vermeld welke zaken apart meegestuurd worden:

Bijvoorbeeld: levensloop(CV) bij sollicitatie- betalingsbewijzen e.d.

SOLLICITATIE

Vermeld in de openingszin duidelijk en volledig op welke vacature je solliciteert en waar je

die gelezen hebt

(bijvoorbeeld: het Nieuwsblad van het Noorden van 8 januari 1991)

Leg uit waarom je deze baan wilt hebben en geef de redenen waarom je jezelf geschikt acht.

Geef de brief een persoonlijk tintje.

Wees zelfbewust zonder te overdrijven.

Geef in een slotzin bescheiden aan dat je graag wordt uitgenodigd voor een gesprek.

Eindig met:

Hoogachtend- Met vriendelijke groet(en)

Schrijf op een apart blad je curriculum vitae (CV) .

Vermeld daarin overzichtelijk:

Persoonlijke gegevens:

NAAM 

GEBOORTEDATUM  

PLAATS 

ADRES

TELEFOONNUMMER

BURGERLIJKE  STAAT

EVENTUEEL KINDEREN

HOBBY’S

VERENI-GINGSWERK

Opleiding, diploma’s, ervaring

(vakkenpakket en stage)

Referenties:

Personen die informatie over je kunnen geven         

( naam- adres- telefoon en functie)

FORMULIER                      

Lees eerst het formulier door.

Let op de aanwijzingen.            

Ga na, of je je tot iets verplicht door het formulier in te vullen.   

Vul het formulier op de juiste wijze in:                               

Soms doorhalen wat niet van toepassing is:

man/ vrouw    

Soms iets omcirkelen:

ja/ nee                                                 

Soms iets aankruisen:

0 man      0 vrouw

AFFICHE

Verdeel tekst en illustratie zo overzichtelijk mogelijk over het blad                                                                                              

Gebruik bij voorkeur verschillende lettergroottes en of kleuren(overdaad schaadt)                                                           

Controleer de inhoud aan de hand van de 5 W?’s

WIE? WAT? WAAR? WANNEER? WAAROM? en de H(OE?)                    

Vermijd het gebruik van volledige zinnen.

Gebruik steekwoorden

 (Kort en krachtig)

ARTIKEL                            

Stel het onderwerp vast van het artikel.                                        

Formuleer de hoofdgedachte

(Wat vind ik van dit onderwerp?) 

Maak een woordweb om de onderwerpen van de alinea’s te vinden.                                                                                         

Bedenk een pakkende inleiding (anekdote- samenvatting, voorbeeld,enz)                                                                              

Rangschik de onderwerpen van de alinea’s (gebruik eventueel tussenkopjes).                                                                               

Bedenk een afsluitende alinea(samenvatting- conclusie- oproep- dankbetuiging, enz)                                                              

Plaats je handtekening onder het artikel ( eventueel namens wie of wat)  

JAN THIJS JANS DE HAAN

                                                    VIA DE LINKS KOM JE OP MIJN ANDERE SITES

Site:

DE HANEN

HET WERK VAN DE HANEN

HOUTSNIJWERK en TEKENINGEN

TEKENINGEN

BEELDHOUWWERK

TEKENINGEN

TEKENINGEN